Tùy bút là gì? Đặc trưng nghệ thuật của thể loại tùy bút

Tùy bút là một trong những thể loại văn học  phổ biến ở Việt Nam. Theo đó, thể loại này có  đóng góp to lớn  trong  tác phẩm văn học của nhiều tác giả nổi tiếng như Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn Tuân, Thạch Lam,… Tuy nhiên, nhiều độc giả còn thắc mắc rằng tùy bút là gì? Hãy cùng VanHoc.net tham khảo ngay khái niệm, đặc trưng nghệ thuật của thể loại tùy bút là gì nhé!

1. Tùy bút là gì?

Thể loại tùy bút, một dạng kí gần gũi với bút kí và kí sự, thường được gọi là tạp văn trong tiếng Việt, ghi chép những quan sát và suy ngẫm về cuộc sống cũng như về con người xung quanh.

Tùy bút, so với các thể loại kí khác, thường chứa đựng nhiều yếu tố luận điệu và suy tưởng triết lí, có khi nhằm thể hiện quan điểm hoặc lý tưởng của người viết hoặc một tầng lớp trong xã hội. Tuy nhiên, nó không chỉ đơn giản là việc ghi chép, điều tra hoặc thông báo, mà còn mang đến ngôn ngữ phong phú, hình ảnh sâu sắc, nhịp điệu thể hiện cảm xúc và suy tư của tác giả.

Tác phẩm tùy bút thường tập trung vào các sự vật, hiện tượng, và vấn đề hiện tại, nhưng cũng có thể bao gồm các đánh giá, bàn luận, nghiên cứu dựa trên cái nhìn lịch sử để làm sâu sắc hơn nội dung. Cấu trúc của tùy bút, nói chung, không bị ràng buộc bởi một cốt truyện cụ thể, nhưng nó vẫn theo đuổi một cảm hứng chủ đạo và tư tưởng chủ đề nhất định qua toàn bộ tác phẩm. Ngôn ngữ của tùy bút thường mang đến hình ảnh sắc nét và chất thơ để làm nổi bật đặc điểm của sự vật hoặc sự việc được mô tả.

Trong văn học Việt Nam hiện đại, Nguyễn Tuân là một trong những nhà văn nổi tiếng sáng tạo trong thể loại tùy bút, với những tác phẩm như “Cô Tô” và “Người lái đò sông Đà” đã được chọn lọc để xuất hiện trong sách giáo khoa Ngữ văn 6 tập 2 và Ngữ văn 12 tập 1.

2. Đặc điểm của thể loại tùy bút là gì?

Đề tài

Thể loại tùy bút mở ra một thế giới đa dạng với đề tài phong phú, bao gồm mọi khía cạnh của đời sống xã hội từ văn hóa, lịch sử cho đến những vấn đề nóng, thời sự và thậm chí là những khía cạnh riêng tư của cuộc sống. Tác giả luôn hướng tới việc đưa các đề tài này vào tùy bút, nhằm thể hiện cái tôi, suy ngẫm và suy tư của nhân vật trữ tình.

Tùy bút, như một hình thức phóng theo bút, thường biểu hiện cảm xúc và nội tâm của con người thông qua một loạt các cảm xúc đa dạng. Điều này có thể là những cảm xúc đơn giản về tình yêu thiên nhiên, con người, cũng như những trạng thái cảm xúc phức tạp như nỗi ám ảnh hay niềm day dứt. Thêm vào đó, thể loại tùy bút còn là nơi thể hiện sự nhạy cảm, tinh tế của tác giả đối với vẻ đẹp của thiên nhiên và những giá trị văn hóa truyền thống.

Kết cấu

Khác biệt với các thể loại truyện ngắn hay tiểu thuyết khác, tùy bút không tập trung vào cốt truyện, tình huống hay diễn biến, mà thay vào đó, nó chú trọng vào việc thể hiện dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình.

Trong khi truyện ngắn và tiểu thuyết thường kể về một nhân vật qua một chuỗi sự kiện trong cuộc sống của họ, thể loại tùy bút lại tập trung vào việc làm nổi bật hình ảnh con người trong một khoảnh khắc, thỉnh thoảng chỉ là một đám chốt trong chuỗi hành trình cuộc sống. Đồng thời, tùy bút còn đan xen những suy tư, bình phẩm, hoặc sự ca ngợi về con người, tạo nên hình ảnh rực rỡ về con người và thường xuyên mang đầy tinh thần anh hùng lớn lao.

Lời văn, giọng điệu

Trong thế giới của lời văn, giọng điệu của thể loại tùy bút luôn đậm chất uyển chuyển, linh động, và đầy sáng tạo phát minh từ tác giả. Lời văn trong tùy bút khéo léo kết hợp giữa chất thơ và trần thuật, tạo ra một không khí cảm xúc mềm mại và quyến rũ trong cách kể chuyện.

Nghệ sĩ của thể loại tùy bút không chỉ là người viết mà còn là một nhân vật xuất sắc, được đánh giá cao như một “bậc thầy ngôn từ,” nhờ vào lối hành văn trau chuốt từng từ ngữ, câu văn. Người kể chuyện, thường xưng tôi, tức là nhân vật trữ tình, không chỉ là người dẫn dắt mạch cảm hứng cho toàn bài tùy bút mà còn tạo nên một giọng điệu luôn chậm rãi, như thủ thỉ tâm tình.

3. Đặc trưng nghệ thuật trong tùy bút là gì?

Tùy bút là một thể loại văn chương tuỳ hứng, nơi mỗi bản văn đều tỏa sáng với phong cách nghệ thuật tự do, phóng khoáng, và đặc trưng bởi tinh thần trữ tình.

Tuỳ bút không chỉ đơn giản là những tác phẩm văn học, mà nó còn đặc trưng bởi chất báo chí mạnh mẽ.

• Chất văn trong tùy bút được hiển thị qua những cảm xúc sâu sắc của nhân vật trữ tình. Tác phẩm có thể chứa đựng cảm xúc lãng mạn và bay bổng, nhưng mỗi dòng chữ lại mang đến sự sâu sắc và đa chiều, để lại ấn tượng sâu sắc trong tâm trí độc giả.
• Câu từ được trau chuốt, tinh tế là biểu hiện của sự kỹ lưỡng và tài năng của những ngòi bút xuất chúng. Nội dung tùy bút không chỉ phản ánh những tin tức hàng ngày một cách nhanh chóng mà còn miêu tả và nói về những sự thật, hiện thực của cuộc sống.

Như vậy, một bài văn tùy bút không chỉ cần chú ý đến việc trau chuốt từ ngữ và câu văn để thể hiện tính cập nhật của chất báo chí, mà còn phải làm rõ mạch cảm xúc của nhân vật trữ tình. Mạch văn, câu chữ trong thể loại này phải liên kết một cách mượt mà, trong suốt, để thể hiện đúng những suy ngẫm và tư tưởng của nhân vật.

4. Phân biệt tùy bút và bút kí

Tùy bút và bút kí, cả hai đều thuộc thể loại kí, một dạng văn tự sự mà nhà văn sử dụng để ghi chép về những điều người thực và việc thực mắt thấy tai nghe trong các chuyến đi, kết hợp với cảm nghĩ cá nhân của họ. Nét chung trong cả tùy bút và bút kí là sự hấp dẫn được tạo ra thông qua tài năng, trình độ quan sát, nghiên cứu, và khả năng diễn đạt của tác giả đối với vấn đề được đề cập.

Tuy nhiên, tùy bút và bút kí cũng có những điểm khác biệt. Trong khi tùy bút tập trung vào việc thể hiện tình cảm, cảm xúc của nhân vật trữ tình trong một khoảnh khắc của đời sống, thì bút kí lại chủ yếu là ghi chép, phản ánh hiện thực đời sống.

Nếu tùy bút là dòng chảy của cảm xúc, suy nghĩ của người nghệ sĩ trong một khía cạnh cụ thể của cuộc sống, thì bút kí thể hiện hai khía cạnh: Hiện thực khách quan được thể hiện trong bài hồi kí và sau đó là cảm nhận cá nhân của nhà văn được tiết lộ từ đằng sau những dòng chữ.

5. Các tác phẩm tùy bút hay nhất mọi thời đại

Những ngày thơ ấu – Nguyên Hồng

Tác phẩm Những ngày thơ ấu nói về tuổi thơ khó khăn của Hồng, với những ký ức đau lòng về gia đình giàu có trước đây nhưng sau cùng tan tác. Mẹ cậu, sau những nỗ lực vô vọng, buộc phải rời bỏ Hồng và em gái để kiếm cuộc sống mới.

Thiếu vắng sự hướng dẫn của cha và tình thương của mẹ, Hồng trở thành một đứa trẻ mồ côi, lang thang khắp nơi, kết bạn với những đối tác xấu và tham gia vào các hoạt động kiếm tiền. Sau cái chết của cha, Hồng trở nên tả tơi, không còn nơi nương tựa, chỉ biết chịu đựng những đau khổ và lời trách móc của người thân.

Từ chiến trường khốc liệt – Peter Arnett

Từ chiến trường đầy sóng gió là một tác phẩm tùy bút, hồi ký rất hấp dẫn, đã tạo ra sự chấn động lớn khi được xuất bản ở Mỹ vào năm 1995. Cuốn sách này như một bức tranh sống động về lịch sử, đồng thời là tấm chứng nhân của tác giả với những hình ảnh, cảnh tượng ông chứng kiến từ các cuộc chiến tranh tại Việt Nam, Lào, Iran, và nhiều quốc gia khác trên thế giới.

Chuyện thời bao cấp – Nhiều tác giả

Câu chuyện này là một cái nhìn tổng quan về xã hội Việt Nam trong thời kỳ bao cấp. Những đoạn trích nhỏ như những mảnh ghép kết hợp với nhau, tạo nên một bức tranh sống động, giúp người đọc dễ dàng hình dung một thời kỳ bao cấp toàn diện. Nó là một khoảnh khắc của hàng vạn nỗi lo lắng về cơm, áo, gạo, và tiền; cùng với những nỗi sợ hãi về cuộc sống, những con người nghèo đó đang trải qua thời kỳ khó khăn.

Cát bụi chân ai – Tô Hoài

Câu chuyện đã mô tả hình tượng của những nhà văn nổi tiếng như Nguyễn Tuân, Nguyễn Bính, Xuân Diệu, Nguyên Hồng, và những người khác trong giai đoạn mà nghệ thuật viết cùng hòa nhạc với cuộc kháng chiến. Những tác phẩm văn bùng nổ giữa những thời điểm kháng chiến khốc liệt, được làm phong phú thêm bởi tình bạn đẹp đẽ giữa các nhà văn và nhà thơ trong thời kỳ đó.

Trên đây là những chia sẻ của VanHoc.net về thể loại tùy bút là gì. Hy vọng qua bài viết này, bạn sẽ hiểu rõ hơn về khái niệm tùy bút là gì và những đặc trưng nghệ thuật của thể loại này. Cảm ơn bạn đã đọc hết bài viết nhé!

Xem thêm:

=>> Nhan đề là gì? Vai trò nhan đề trong tác phẩm văn chương

=>> Văn nghị luận xã hội là gì? Cách viết văn nghị luận xã hội đơn giản

=>> Văn học là gì? Đặc trưng cơ bản của văn học là gì?