Trong văn học dân gian của Việt Nam, không chỉ có truyện cổ tích và truyện ngụ ngôn mà còn có thể kể đến thể loại truyện cười. Đây là một phần không thể thiếu của văn hóa dân gian Việt Nam, đánh dấu sự đa dạng và phong phú của di sản văn học. Truyện cười không chỉ là một thể loại văn học mà còn là một phần không thể tách rời khỏi tinh thần sống của nhiều thế hệ người nông dân Việt Nam.
Điểm đặc trưng của những câu chuyện này là cách diễn đạt đời thường, sử dụng ngôn ngữ đơn giản nhưng ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc và tầng lớp tinh tế. Vậy truyện cười là gì? Hãy cùng VanHoc.net tham khảo về khái niệm, đặc trưng và phân loại truyện cười là gì qua bài viết này nhé!
1. Truyện cười là gì?
Truyện cười dân gian là một dạng văn học phổ biến ở Việt Nam, xuất hiện từ lâu trong đời sống hàng ngày với mục đích mang niềm vui cho người nghe qua những tình huống hài hước trong cuộc sống. Những đoạn chuyện ngắn này, mặc dù vô cùng tóm gọn, lại chứa đựng nhiều tình tiết thú vị, vừa làm vui lòng người nghe, vừa thể hiện sự châm biếm, lời phê phán và chỉ trích những thói quen không tốt của con người trong xã hội.
Khi xã hội Việt Nam chia làm các giai cấp và hình thành các hệ thống chính trị, tầng lớp nông dân đã nhận ra giá trị quan trọng của truyện cười dân gian. Những câu chuyện ngắn, đem lại tiếng cười thông qua những tình huống trớ trêu, đã giúp tầng lớp nông dân tìm thấy niềm vui giải trí sau những ngày làm việc vất vả. Bên cạnh việc tạo niềm vui, truyện cười dân gian cũng rõ ràng thể hiện sự phê phán, chỉ trích những điều không công bằng. Cách xử lý tài tình, thông minh của người Việt qua việc giải quyết các tình huống dở khóc dở cười này đã tạo ra cái kết hài hước, nhưng cũng đầy ý nghĩa cho những người xứng đáng.
Với mục tiêu gây tiếng cười nhanh chóng, truyện cười thường là dạng văn ngắn, với số từ tối thiểu khoảng 5 câu, tối đa từ 15 đến 20 câu. Độ dài ngắn giúp tăng cường yếu tố bất ngờ, mang đến tiếng cười cho người đọc một cách hiệu quả hơn.
Mục tiêu chính của truyện cười dân gian là mang đến niềm vui cho người nghe, vì vậy nó phải tập trung vào các tình huống gây cười như trung tâm nội dung. Các thể loại văn học dân gian khác có thể sử dụng tiếng cười để làm phong phú nội dung, hoặc thêm sâu sắc cho cảm xúc, nhưng truyện cười dân gian cần phải kích thích tiếng cười trước khi thực hiện các chức năng khác như phê phán, châm biếm hoặc truyền đạt bài học.
Xem thêm: Thơ ca là gì? Phân loại và đặc trưng của thơ ca là gì?
2. Phân loại truyện cười là gì?
Căn cứ vào đặc điểm thi pháp và cấu tạo
Truyện cười không kết chuỗi:
Truyện cười tồn tại dưới dạng tiểu phẩm ngắn và độc lập. Mỗi câu chuyện được coi như một vở hài kịch ngắn, không tái xuất hiện nhân vật trong các truyện khác. Có hai loại truyện cười tạm thời: một là phản ánh rộng, không xác định tên và tính cách của nhân vật, tượng trưng cho thói hư tật xấu phổ biến. Loại thứ hai là phản ánh hẹp, tập trung vào những địa vị xã hội cụ thể, không có tên riêng nhưng mang theo thành phần xã hội rõ ràng.
Truyện cười kết chuỗi:
Loại truyện cười này được xây dựng thành hệ thống, với nhân vật du hành qua từng câu chuyện mà ít thay đổi về ngoại hình, tính cách hay ngôn ngữ. Các truyện được nối kết thông qua nhân vật chung và bối cảnh thời đại giống nhau. Nhân vật thường có tên riêng và lý lịch rõ ràng, mặc dù đa phần là tưởng tượng.
Loại truyện này có xu hướng mô tả xã hội cụ thể, nhân vật thường có tính cách độc đáo và nhất quán. Từ tính chất của tiếng cười và đặc điểm của nhân vật, chúng có thể được chia thành hai loại nhỏ. Loại đầu tiên tập trung vào nhân vật bị châm biếm (ví dụ như Trạng Lợn – một anh chàng vụng về, không thông minh). Ngược lại, loại thứ hai tập trung vào nhân vật thông minh hóm hỉnh, sử dụng trí tuệ để đánh bại kẻ xấu. Truyện này thường phản ánh triết lý nhân sinh sâu sắc và thường mang tính ca ngợi cho trí tuệ dân gian.
Căn cứ vào nội dung
Truyện khôi hài:
Với mục đích giải trí và tạo niềm vui, truyện nhằm khai thác những tình huống hài hước để mang đến tiếng cười. Người tạo ra tiếng cười thường là những tâm hồn trong sáng, thông minh, trẻ trung, yêu đời và luôn tích cực. Các ví dụ như “Tay ải tay ai”, “Ba anh mê ngủ”, “Lợn mới áo cưới” là những ví dụ điển hình cho loại truyện này.
Truyện trào phúng:
Nhóm truyện này có chức năng phê phán, đả kích và giáo dục, nhắm đến nhiều đối tượng khác nhau trong xã hội và những thói quen đáng châm biếm, đáng phê phán. Dựa vào tính chất của đối tượng, tiếng cười có thể có mức độ khác nhau.
Loại truyện “trào phúng bạn” (hay còn gọi là truyện châm biếm) nhằm vào những thói hư tật xấu trong xã hội như tham ăn, nói dối, keo kiệt, hay việc học đòi theo giai cấp thống trị. Mục tiêu của chúng là phê phán những thói quen xấu một cách xây dựng, không triệt tiêu mà thúc đẩy sự hoàn thiện. Ví dụ như “Con rắn vuông”, “Tao tưởng tao mừng quá”, “Tam đại gàn”.
Loại truyện “trào phúng thù” (hay còn gọi là truyện đả kích) nhắm vào các đối tượng như vua quan triều đình, hào trưởng, các thầy như thầy đồ, thầy bói, thầy chùa để phản ánh sự suy thoái của xã hội phong kiến. Chúng dùng tiếng cười để phủ nhận bản chất của đối tượng, vạch trần bộ mặt thật của giai cấp thống trị và làm sáng tỏ cho nhân dân về cái gọi là công lý, đạo đức xã hội.
Xem thêm: Sử thi là gì? Phân loại và đặc trưng sử thi là gì?
3. Những đặc điểm của truyện cười dân gian là gì?
Nhân vật
Bản chất của truyện cười chỉ tập trung trong 5 đến 15 câu, vì vậy nhân vật trong truyện không có nhiều thông tin về bản thân. Các nhân vật trong truyện cười dân gian thường chỉ thể hiện những đặc điểm thông thường của con người và đa dạng từ mọi tầng lớp xã hội.
Trong nhóm truyện cười dân gian liên kết, nhân vật chính như Trạng Quỳnh, Xiển Bột, Ba Giai Tú Xuất… thường được xây dựng với tính tài trí, lém lỉnh và sâu sắc. Họ tạo sự tương phản với nhóm nhân vật bị đánh lừa trong các câu chuyện không liên kết. Những nhân vật này đóng vai trò thứ ba, quan sát và sử dụng trí thông minh của mình để tạo ra tiếng cười cho người nghe.
Cách đặt tên nhân vật
Để nhanh chóng đưa người đọc vào cốt truyện, thông tin về tên tuổi và nguồn gốc của nhân vật thường bị bỏ qua. Tên nhân vật thường chỉ là một vài chữ ngắn gọn, miêu tả giới tính và nghề nghiệp, như cô hàng nước, ông quan, anh nông dân, thằng đầy tớ… Hoặc đôi khi tên của nhân vật cũng phản ánh tính cách, như anh lười, chàng trai sợ vợ, hay tên keo kiệt…
Lời nói đáng cười
Với mục đích gây cười, truyện cười dân gian thường tập trung vào bốn yếu tố chính để làm tăng thêm sự hài hước: lời nói, cử chỉ, tính cách và tình huống. Lời nói gây cười đóng vai trò như một phương tiện kích thích, tạo điều kiện để các yếu tố khác như cử chỉ, tính cách phát huy hiệu quả tối đa. Ngoài ra, việc sử dụng lời nói hài hước giúp tập trung vào chủ đề chính, tránh sự lạc đào và dẫn đến sự trì hoãn không cần thiết trong câu chuyện.
Cử chỉ buồn cười
Bên cạnh lời nói hóm hỉnh, cử chỉ hài hước cũng tạo nên nhân vật đặc trưng trong truyện cười dân gian. Trong văn học dân gian, cử chỉ là ngôn ngữ không lời, như một dạng sân khấu, thể hiện sự ngớ ngẩn của nhân vật. Truyện cười dân gian thường kết hợp lời nói độc đáo và cử chỉ kỳ cục để tạo ra những tình huống giải quyết hài hước và đầy sâu cay.
Ví dụ như truyện “Kén Rể Lười”, ông già lười muốn chọn kén rể cũng lười nhưng chưa tìm được ai ưng ý. Một ngày, một chàng trai đến nhưng quay lưng lại và nói rằng nếu ông không chọn anh ta, anh ta sẽ không cần quay đầu lại để ra về. Lời nói đúng lý lẽ, cùng với cử chỉ hợp lý nhưng có phần kỳ quặc và sai sai, tạo nên tình huống hài hước và lạc quan.
Tính cách đáng cười
Cử chỉ và lời nói là yếu tố chủ yếu gây cười trong truyện cười dân gian. Để tiết lộ một tính xấu của cá nhân hoặc một tầng lớp, cần phải tận dụng tính cách đặc trưng của họ. Tính cách con người là bản chất khó thay đổi, vì vậy, việc khai thác nó trong câu chuyện cười châm biếm thường làm tăng thêm sự thú vị.
Nhân vật đại diện cho một tầng lớp thường phản ánh đặc điểm tính cách của họ, nhưng người sáng tạo có thể phóng đại những đặc điểm trái ngược của họ để làm hài hước cho độc giả. Ví dụ như nông dân có tính chân chất nhưng đôi khi hơi ngây thơ, trong khi quan lại thường có vẻ đạo mạo nhưng lại hay thể hiện thói sàm sỡ, thô tục. Những thói xấu này ảnh hưởng đến tính cách của họ, khiến cho cách họ hành xử trở nên ngược đời, kỳ lạ, và tạo ra những tràng cười thú vị.
Bối cảnh đáng cười
Trong việc sáng tác truyện cười dân gian, bối cảnh vui nhộn là yếu tố quan trọng cuối cùng để nhân vật có thể thể hiện tính cách, lời nói và cử chỉ hài hước của mình. Mặc dù chỉ là yếu tố phụ nhưng cách xây dựng bối cảnh cũng cần được suy nghĩ kỹ lưỡng. Nếu không có bối cảnh đủ hài hước, chúng ta có thể bỏ lỡ sự hài hước của nhân vật và không có không gian để họ thể hiện cử chỉ và lời nói vui nhộn của mình.
Xem thêm: Lợn cưới, áo mới: Ý nghĩa và bài học rút ra
Kết cấu câu chuyện kịch tính
Trong truyện cười dân gian, một yếu tố quan trọng tạo nên tiếng cười chính là cái kết bất ngờ, tạo điểm nhấn kịch tính. Mỗi câu chuyện cười giống như một vở kịch ngắn, cần có phần mở đầu, phần thân và phần kết thúc, cùng với một yếu tố kịch tính để làm nổi bật câu chuyện.
Để câu chuyện cười có hiệu quả, điểm bất ngờ kịch tính là yếu tố cốt lõi quan trọng nhất. Nếu câu chuyện kéo dài quá mức, người nghe có thể mất hứng, nhưng nếu quá ngắn và mơ hồ, không làm rõ điểm hài hước, cũng không thể tạo ra tiếng cười.
Tác giả có thể xây dựng cái kết kịch tính theo hai cách cơ bản: một là tiết tấn, liên tục tăng độ bất ngờ, từ đó tạo ra tiếng cười; hai là kết thúc ngắn gọn, đưa ra một điểm bất ngờ, trái ngược hoàn toàn với diễn biến logic của câu chuyện.
Vậy là VanHoc.net đã cùng bạn tham khảo về khái niệm, đặc trưng và phân loại truyện cười là gì. Mong rằng bài viết sẽ giúp bạn hiểu chi tiết hơn về truyện cười dân gian. Mọi thắc mắc bạn vui lòng để lại bình luận dưới đây nhé!
