Sử thi là gì? Phân loại và đặc trưng sử thi là gì?

Trong các thể loại văn học dân gian, sử thi là một dạng văn học được tạo ra dựa trên những người có thật trong lịch sử. Trong đó, những nhân vật này đóng vai trò chính và liên quan đến một sự kiện lịch sử cụ thể. Vậy sử thi là gì? Đặc trưng và phân loại sử thi là gì? Hãy cùng VanHoc.net tìm hiểu chi tiết hơn về thể loại văn học này nhé!

1. Sử thi là gì?

Sử thi còn được biết đến như trường ca, là một dạng văn học dân gian kể về truyền thuyết và những câu chuyện lịch sử xoay quanh những nhân vật chính, đại diện cho một cộng đồng dân tộc hoặc một nền văn minh cụ thể. Sử dụng hình thức tự sự, các tác phẩm sử thi được xây dựng dựa trên các nhịp, vần điệu mượt mà để kể lại những biến cố của những anh hùng dân tộc tồn tại trong thời kỳ cổ đại.

Trên toàn cầu, sử thi thường được áp dụng để mô tả về những anh hùng lịch sử thực sự, được tin rằng được thần linh giúp đỡ và thực hiện những công việc vĩ đại. Tuy nhiên, ở Việt Nam, sử thi chỉ thực sự phát triển mạnh mẽ khi nó liên quan đến các nhân vật anh hùng của các dân tộc thiểu số.

So sánh với nghệ thuật sân khấu, thể loại sử thi có mối liên kết sâu sắc với nghệ thuật biểu diễn sân khấu. Người sáng tác sử thi không chỉ kết hợp cấu trúc ngôn ngữ với cách diễn đạt, mà họ còn kết hợp nhịp điệu và âm nhạc từ các loại nhạc cụ bằng đồng, thích hợp để biểu diễn trong không gian nhà Rông trong các dịp hội họp hoặc lễ hội.

2. Đặc trưng của sử thi là gì?

Cường điệu hóa năng lực tự thân của con người

Sử thi cường điệu hóa năng lực cá nhân của con người, khắc họa mối quan hệ giữa họ và thế lực tự nhiên. Trong sử thi, người viết thường thiên vị nhân vật “con người”.

Trong thần thoại, thần linh thường áp đảo con người, trong khi truyền thuyết nhấn mạnh năng lực siêu nhiên bên trong nhân vật chính. Sử thi tập trung vào anh hùng không có phép thuật, chinh phục tự nhiên dựa vào sức lực cá nhân.

Sử thi về Đăm Săn của dân tộc Ê Đê kể về việc anh ta bắt nữ thần Mặt Trời. Điều này đặc biệt bởi anh hùng bình dị có thể yêu và thể hiện mong muốn dẫn nữ thần Mặt Trời làm vợ, thể hiện sức mạnh của con người so với các vị thần.

Gắn liền với văn hóa sinh hoạt của các dân tộc thiểu số

Sử thi có vai trò quan trọng trong văn hóa Việt Nam, đặc biệt gắn liền với cộng đồng dân tộc thiểu số. Hát kể sử thi kết hợp lời hát và chuyện kể tự nhiên, trở thành hình thức nghệ thuật giải trí phổ biến ở miền cao. Mỗi tình tiết sử thi được gắn kết bằng nhạc, giúp người nghệ sĩ nhớ hàng nghìn câu văn và phục vụ cộng đồng.

Trong sử thi dân tộc, văn hóa của dân tộc được thể hiện rõ nét thông qua miêu tả hoạt động hàng ngày như săn bắn, làm rẫy… Sử thi tôn vinh sáng tạo, mưu trí, tinh thần đoàn kết và tương trợ lẫn nhau trong khó khăn. Nó ca ngợi chính nghĩa, phản đối điều không đúng đắn, và miêu tả vẻ đẹp của cả thể xác và tâm hồn, tình yêu, gia đình và khát vọng vượt qua thiên nhiên để sống tốt hơn.

Sử Thi nói về các sự kiện có thật trong lịch sử

Mục đích chính của sử thi là kể về sự kiện lịch sử thực tế, liên quan đến sự phát triển của các dân tộc thiểu số trên thế giới. Khác với cổ tích hoàn toàn dựa trên tưởng tượng, sử thi thường tập trung vào chiến công của anh hùng dân tộc trong quá trình hình thành và phát triển của cộng đồng. Trong sử thi, phép thuật thường xuất hiện nhưng liên quan đến các thế lực tự nhiên, tạo ra sự đối lập với những anh hùng người thường.

3. Phân loại sử thi là gì?

Sử thi thần thoại

Sử thi thần thoại là tập hợp các câu chuyện sử thi mang yếu tố thần thoại, ghi lại sự xuất hiện của đất nước và thế giới. Trong thể loại này, không có việc tin vào thế lực thần linh như trong thần thoại, mà thế giới tự nhiên được coi là thiêng liêng. Các vật dụng tự nhiên như cây thần, giếng thần, được tôn kính trong tín ngưỡng vật linh của người dân Tây Nguyên.

Sử thi thần thoại liên kết chặt chẽ với tín ngưỡng vật linh của người dân Tây Nguyên, giải thích sự hình thành của con người qua sự bảo vệ của các sự vật linh. Ví dụ như Đẻ Đất Đẻ Nước (Ê Đê), Sự tích cây Nêu (Mnong),…

Sử thi anh hùng

Sử thi anh hùng là thể loại tập trung vào các anh hùng và thành tựu của họ, góp phần vào xây dựng cộng đồng và đất nước. Cuộc đời và công lao của họ được miêu tả cụ thể, vẽ nên hình ảnh anh hùng với sức mạnh, can đảm và lòng dũng cảm, bảo vệ chính nghĩa, thể hiện vẻ đẹp tâm hồn.

Nhánh sử thi anh hùng này xuất phát từ sử thi cổ điển, tập trung vào nhóm người hành động chính nghĩa, hoặc một dân tộc trong xã hội cận trung đại. Trong giai đoạn trung đại, khi xã hội chia cắt thành các giai cấp, các cá nhân nổi bật mới có cơ hội trở thành vị anh hùng của dân tộc.

Sử thi cổ điển

Nhân vật trong sử thi cổ điển thường là dũng sĩ, lãnh đạo và đại diện cho dân tộc trong lịch sử. Kẻ thù của họ thường là kẻ xâm lược, bọn áp bức và dị giáo. Sử thi cổ điển không tập trung vào thời đại thần thoại mà là về quá khứ huy hoàng của dân tộc. Các nhân vật và biến cố lịch sử được miêu tả, thường kết hợp cả yếu tố thần thoại.

Nội dung chủ yếu là cuộc đấu tranh giữa các bộ tộc, có thể có xuất phát từ sự thật lịch sử như chiến tranh Troy trong Iliad hoặc tranh đoạt Sampo trong Kalevala. Quyền lực tập trung vào nhân vật trung tâm thể hiện những hành động tích cực. Nhân vật nổi loạn, cách mạng ít xuất hiện trong giai đoạn sụp đổ của sử thi cổ điển anh hùng.

4. Các tác phẩm sử thi kinh điển nhất

Mahabharata

Mahabharata là một trong hai tác phẩm sử thi quan trọng nhất bằng tiếng Phạn ở Ấn Độ cổ đại, tác phẩm còn lại là Ramayana. Nội dung của Mahabharata tập trung vào cuộc chiến Kurukshetra giữa hai nhóm anh em họ và số phận của hoàng tử Kaurava và Pandava cùng thế hệ của họ.

Ramayana

Ramayana được cho là tác phẩm của Valmiki, viết vào thế kỷ 3-4 TCN, kể về thời đại trước Mahabharata. Sử thi này có 24.000 câu thơ, chỉ bằng 1/4 của Mahabharata nhưng có cấu trúc chặt chẽ hơn.

Tác phẩm tập trung vào tình yêu của hoàng tử Rama và Sita. Ramayana tôn vinh chiến công và đạo đức của Rama, ca ngợi lòng chung thuỷ của Sita, phản ánh sự phát triển xã hội người Arian. Mặc dù là tác phẩm ca ngợi tầng lớp quý tộc, nhưng khắc họa những tâm hồn trong sáng. Rama được xem là một biểu tượng đạo Hindu, tác phẩm thể hiện hiện thực và con người của thời kỳ đó.

Đăm Săn

Đam San là một anh hùng trong sử thi “Bài ca chàng Đăm Săn” của người Ê Đê ở Tây Nguyên. Đây là nhân vật chính trong truyện ca này với bộ sử thi dài (2077 câu), thể hiện văn hóa lịch sử của người dân Tây Nguyên. Do sự can thiệp của thần linh, Đăm Săn phải chấp nhận cuộc hôn nhân với hai chị em Hơ Nhị và Hơ Bhị, chặt cây smuk mà sinh ra hai người phụ nữ này.

Hơ Nhị và Hơ Bhị đã chết hai lần vì sự đối đầu với cuộc hôn nhân, nhưng Đăm Săn đã cầu nguyện để họ sống lại. Anh đã có nhiều chiến công, trong đó, việc đánh bại hai tù trưởng Mtao Grư và Mtao Mxây, người đã cướp vợ của anh, được xem là một trong những chiến công nổi bật. Sử thi này phản ánh tinh thần quyết liệt và chiến đấu không ngừng nghỉ của người dân Tây Nguyên, cùng với những nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc này.

Trên đây là những chia sẻ của VanHoc.net về thể loại sử thi là gì, phân loại và các đặc trưng sử thi là gì? Hy vọng sẽ cung cấp đến bạn những thông tin cần thiết và bổ ích. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào đừng quên để lại bình luận dưới đây nhé!