Truyện cổ tích là một dạng văn học dân gian, tập trung chủ yếu vào việc sử dụng yếu tố kỳ ảo nghệ thuật để thể hiện cái nhìn về cuộc sống hàng ngày của người dân, mang trong đó quan điểm về đạo đức, công lý xã hội và hoài bão về một cuộc sống tốt đẹp hơn cho người lao động. Để tìm hiểu chi tiết hơn về truyện cổ tích là gì, mời bạn cùng VanHoc.net tham khảo ngay nhé!
=>> Nguồn gốc và ý nghĩa sự tích bánh chưng bánh giầy
=>> Thơ ca là gì? Phân loại và đặc trưng của thơ ca là gì?
1. Truyện cổ tích là gì?
Truyện cổ tích là thể loại văn học dân gian, tập hợp những câu chuyện tưởng tượng, lấy bối cảnh trong cuộc sống hàng ngày của con người. Những câu chuyện này được kể dưới dạng truyện ngắn, sử dụng yếu tố huyền bí và tưởng tượng để thể hiện mong muốn của con người về một cuộc sống hạnh phúc, công bằng.
Đặc điểm chính của truyện cổ tích là việc xuất hiện các yếu tố kỳ bí như phép màu, linh hồn hay thần tiên để thể hiện niềm tin vào quy luật nhân quả – điều tốt sẽ được đền đáp và điều xấu sẽ bị trừng trị.
Bằng cách quan sát và trải nghiệm cuộc sống, những câu chuyện cổ tích mọc lên nhằm thể hiện ước muốn sống đúng đắn của con người, mong muốn tự do theo đuổi đam mê và khát vọng góp phần xây dựng một xã hội công bằng.
Do ảnh hưởng của thời đại và tính chất truyền miệng của văn học dân gian, các chi tiết về địa điểm và quê hương thường không được mô tả cụ thể trong các câu chuyện cổ tích. Điều này cùng với đặc tính này đã làm cho các câu chuyện cổ tích trở thành một thể loại văn học dân gian với nhiều phiên bản khác nhau. Mỗi vùng miền lại có những câu chuyện cổ tích riêng biệt, tạo ra sự đa dạng trong văn hóa dân gian Việt Nam.
Không chỉ ở Việt Nam mà cả các quốc gia khác như Pháp, Ý, Trung Quốc, Nhật Bản,… đều có những truyện cổ tích đặc trưng riêng của mình.
Trong tiếng Anh, các truyện cổ tích được gọi là “fairy tales”. Ví dụ, khi muốn mô tả một câu chuyện mang tinh thần cổ điển, kỳ bí, và nói về một vùng đất huyền bí, ta có thể nói: “Fairy tales take us to Wonderland”.
2. Truyện cổ tích được phân loại như thế nào?
Các loại truyện cổ tích có thể được phân loại dựa trên đặc điểm của nhân vật chính và cũng dựa trên nội dung và các nhân vật cụ thể như sau:
- Truyện cổ tích với nhân vật chính bất hạnh: Bao gồm câu chuyện về những nhân vật chính đối mặt với bất hạnh, ví dụ như người mồ côi, người có ngoại hình xấu xí, người con riêng, hay người em út.
- Truyện cổ tích với nhân vật chính dũng sĩ và tài năng kì lạ: Đây là những câu chuyện về những nhân vật can đảm, dũng cảm cùng những người có tài năng đặc biệt hoặc kỳ lạ.
- Truyện cổ tích với nhân vật chính thông minh hoặc ngốc nghếch: Loại truyện này tập trung vào những nhân vật có trí thông minh sắc bén hoặc ngược lại là những nhân vật ngốc nghếch, hóm hỉnh.
- Truyện cổ tích với nhân vật chính là động vật có tính cách như con người: Chúng ta cũng có thể tìm thấy những câu chuyện với những nhân vật chính là động vật có khả năng nói chuyện, hành động, và có những tính cách tương tự như con người.
Ngoài ra, các truyện cổ tích còn có thể được phân loại dựa trên nội dung và các nhân vật cụ thể:
- Truyện cổ tích thần kỳ: Đây là các câu chuyện với yếu tố ma thuật, thường liên quan đến thần thoại, có thể bao gồm việc cứu người đẹp từ những thế lực ác, quan hệ gia đình phức tạp hoặc những sự kiện kỳ bí với sự giúp đỡ của những nhân vật có khả năng siêu nhiên.
- Truyện cổ tích về sinh hoạt: Nhóm này kể về các sự kiện không bình thường từ thế giới trần tục như truyện tiếu lâm hoặc những sự kiện lạ lùng và kỳ quặc.
- Các nhóm truyện cụ thể: Bao gồm nhóm với nội dung về nhân vật chính bất hạnh, nhóm phê phán thói hư tật xấu, nhóm về người thông minh và nhóm kể về nhân vật chính ngốc nghếch, mỗi nhóm đề cập đến một loại nhân vật hoặc một vấn đề xã hội cụ thể.
3. Các đề tài của truyện cổ tích là gì?
Nhìn chung, truyện cổ tích thường tập trung vào các vấn đề đau lòng trong xã hội cổ xưa, đặt cảnh làng quê quen thuộc làm nền tảng. Với sự xuất hiện của những nhân vật trái ngược nhau, những câu chuyện cổ tích được kể để phản ánh nỗi đau của người dân trong xã hội cũ, để lộ ra những bất công, sự áp bức mà người nông dân, biểu tượng cho sự thiện, phải chịu đựng.
Nhờ đó, người đọc có thể nhìn thấy văn hóa và cách hành xử của con người trong quá khứ, những truyền thống đã mất dần, cũng như hiểu rõ hơn về xung đột giai cấp thông qua những diễn biến trong câu chuyện cổ tích.
Các nhân vật thường được chia thành hai nhóm chính: nhóm biểu tượng cho sự lương thiện và hiền lành, còn nhóm khác đại diện cho cái ác và sự tàn nhẫn. Hai nhóm nhân vật song hành này ngụ ý rằng mỗi người chúng ta đều có cả hai mặt của lòng người, cái thiện và cái ác.
Qua đặc điểm này của truyện cổ tích, chúng ta có thể nhìn thấy quan điểm tâm linh của người Việt: từ lâu, họ đã tin vào sức mạnh của thần linh và đấng tối cao. Điều này giúp họ giải thích những hiện tượng tự nhiên và góp phần tăng cường niềm tin vào cuộc sống tốt đẹp.
Dựa trên định nghĩa này, có thể phân loại các đề tài trong câu chuyện cổ tích thành hai loại chính: truyện cổ tích thần kỳ và truyện cổ tích sinh hoạt. Cả hai loại này được tạo ra từ cuộc sống hàng ngày của người dân, ghi lại những sự kiện thực tế và chuyển hóa chúng thành những câu chuyện thú vị, từ đó làm phong phú thêm cho văn hóa dân gian Việt Nam.
4. Các đặc điểm của truyện cổ tích là gì?
Đặc điểm về nghệ thuật: Truyện cổ tích thường khai thác nhiều yếu tố hư cấu, kỳ bí, hoang đường và thần thoại.
Đặc điểm về cốt truyện: Một câu chuyện cổ tích thường trải qua các giai đoạn có cấu trúc chung như sau: khởi đầu – đối mặt với biến cố – giải quyết vấn đề – kết cục thường mang tính chất hạnh phúc, với người tốt được đền đáp và người xấu gặp phải hậu quả xứng đáng.
Đặc điểm về nội dung, ý nghĩa: Thường truyền tải ý nghĩa về ước mơ và niềm tin của cộng đồng, với thông điệp rằng cái thiện sẽ chiến thắng cái ác cuối cùng, điều tốt làm chủ thế giới và sự công bằng sẽ lên ngôi trước sự bất công.
5. Một số truyện cổ tích Việt Nam được yêu thích nhất
Ăn khế trả vàng
Câu chuyện “Ăn khế trả vàng” là một tác phẩm xuất sắc, đề cập đến gia đình và ý thức đền ơn, trả ơn, cũng như niềm tin rằng sự tốt lành sẽ được đền đáp và may mắn sẽ đến với những người tốt.
Tác phẩm này có tính giáo dục cao, giúp trẻ em xây dựng những phẩm chất tốt trong cuộc sống tương lai. Nó cũng nhấn mạnh về quan hệ anh em ruột, kêu gọi sự yêu thương, sự hỗ trợ lẫn nhau trong gia đình, và cảnh báo về việc không nên đánh đổi tình cảm chỉ vì vụ lợi cá nhân.
Thạch sanh
Câu chuyện kể về một người anh hùng, một người can đảm đối đầu với thế lực ác, đánh bại quái vật, giải cứu những người bị đe dọa, và làm sáng tỏ sự bất công và lòng vong ân của những kẻ phản bội. Họ cũng đứng lên chống lại sự xâm lược của quân địch.
Tác phẩm này thể hiện khát vọng, niềm tin về đạo đức, công lý xã hội, và lý tưởng nhân đạo của cộng đồng chúng ta, hướng tới tình yêu hòa bình.
Sọ Dừa
Cuộc sống thực của những người mang số phận bất hạnh thường bao gồm sự khiếm khuyết, dị dạng về thể chất, song họ phải gánh chịu thêm nỗi đau về tinh thần và bị xã hội xem thường, coi thường.
Trong đó chứa đựng những ước mơ, khát vọng sống, và mong muốn hạnh phúc của cả một đôi, khao khát sự an bình, hạnh phúc bình dị của mọi người.
Tác phẩm ca ngợi tình yêu thương, sự chia sẻ, và lòng nhân ái giữa con người, gợi lên tinh thần đoàn kết, lòng hảo tâm trong cuộc sống hàng ngày.
Cóc kiện trời
“Cóc kiện trời” là một câu chuyện cổ tích của Việt Nam, đã giải thích được hiện tượng tự nhiên: “Tại sao khi trời gần mưa thì cóc lại nghiến răng”. Ngoài việc làm sáng tỏ hiện tượng này, qua câu chuyện này, người ta cũng muốn vinh danh tinh thần đoàn kết và chính nghĩa, khuyến khích việc bảo vệ loài cóc – một loài vật mặc dù không được đẹp nhưng lại mang lại ích lợi.
Trên đây là những đặc trưng đặc biệt của truyện cổ tích, làm nổi bật thể loại này so với các dạng văn học dân gian khác. Đây là những thông tin được tổng hợp và biên soạn để gửi đến các độc giả. Bạn cũng có thể tham khảo thêm nhiều bài viết khác tại VanHoc.net để mở rộng kiến thức của mình nhé!