Họa sĩ Trần Văn Cẩn như một người săn vàng giữa thế giới hội hoạ, nhằm bắt gặp những điều thầm lặng, giống như người tìm kiếm viên ngọc trai quý giá dưới đáy biển. Tác phẩm của ông phản ánh sự đẹp và sức sống của hai màu sắc khi chúng được đặt gần nhau, tạo nên hiệu ứng ánh sáng tinh tế.
Một cảnh hình hóa một chiếc xe ngựa chở cát ven sông Hồng, một góc phố của Hà Nội, hay những người nông dân ra đồng trong sáng sớm, khi mặt đất còn đọng sương mỏng,… Tất cả được họa sĩ Trần Văn Cẩn tinh tế thể hiện trên những bức tranh lụa mỏng mềm, như những dòng nước trôi chảy. Hãy cùng VanHoc.net tham khảo ngay về họa sĩ Trần Văn Cẩn để hiểu thêm về cuộc đời, sự nghiệp và các phẩm nổi bật của họa sĩ nhé!
1. Tiểu sử họa sĩ Trần Văn Cẩn
Trần Văn Cẩn (1910 – 1994) quê gốc tại Kiến An, Hải Phòng, là một danh họa nổi tiếng của Việt Nam. Trong giai đoạn từ năm 1938 đến năm 1944, ông là sinh viên của trường École des Beaux-Arts d’Indochine trong kỳ học do nhà điêu khắc người Pháp Évariste Jonchère đảm nhiệm.
Cùng với Hữu Ngọc và Vũ Huyền, Trần Văn Cẩn đồng sáng tác một trong những cuốn sách đầu tiên bằng tiếng Anh về các họa sĩ đương đại Việt Nam (xuất bản tại Hà Nội năm 1987). Trong cuốn sách này, được mô tả rằng Trần Văn Cẩn nổi tiếng vì khả năng xuất sắc trong nhiều loại hình nghệ thuật, từ tranh sơn mài, tranh sơn dầu, khắc in trên khối gỗ. Ông được coi là người tiên phong trong việc chuyển đổi sơn mài từ thủ công của nghệ nhân thành một phương tiện biểu đạt cho hội họa. Đặc biệt, ông đã đoạt giải nhất tại các Triển lãm Nghệ thuật Quốc gia năm 1960, 1967 và 1980.
Trong cuốn sách, nhấn mạnh không chỉ đến thành tích nghệ thuật của họa sĩ mà còn đề cập đến sự ủng hộ và liên kết với Chủ nghĩa dân tộc. Trần Văn Cẩn tham gia vào hai cuộc chiến tranh giành Độc lập Quốc gia, điều này là nguồn động viên và cảm hứng lớn cho sự sáng tạo nghệ thuật của ông, hơn là chỉ ảnh hưởng của ông với tư cách là một nghệ sĩ.
2. Cuộc đời và sự nghiệp họa sĩ Trần Văn Cẩn
Năm 1931, Trần Văn Cẩn đã thi đậu và bắt đầu hành trình học về hội họa, đồ họa, và trang trí tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, tham gia vào khóa VI (1931-1936). Trong thời gian học tập này, ông kết nối mối quan hệ vững chắc với những bạn học nổi tiếng như Lưu Văn Sìn, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Văn Tạo, Vũ Đức Nhuận, và Nguyễn Thụy Nhân – những người cùng chung một thời kỳ học thuật.
Với sự hỗ trợ và tương tác trong nhóm bạn đồng học, Trần Văn Cẩn không chỉ chú trọng vào việc học tập mà còn bắt đầu sự sáng tạo nghệ thuật của mình. Trong giai đoạn này, ông đã bước chân vào thế giới nghệ thuật và trình làng những tác phẩm đầu tiên của mình, điều này đánh dấu bước khởi đầu sáng tạo quan trọng trong sự nghiệp của ông.
Thể nghiệm thành công tranh sơn mài
Dù chuyên sâu trong nghệ thuật sơn dầu, Trần Văn Cẩn không quên khám phá những chất liệu thuần túy của dân tộc được các nghệ sĩ tiền bối như Nguyễn Phan Chánh, Trần Quang Trân, Nguyễn Gia Trí khai phá như lụa và sơn mài. Đánh bại thách thức của nhiều chất liệu khác nhau, ông đã gặt hái thành công trong sự sáng tạo của mình. Điều đặc biệt là quá trình tiên phong của ông trong việc chuyển đổi sơn mài từ thủ công thành một phương tiện biểu đạt xuất sắc cho nghệ thuật hội họa.
Năm 1933, Trần Văn Cẩn cùng với Phạm Hậu, Lê Phổ, Nguyễn Khang và Trần Quang Trân, hợp tác nghiên cứu về kỹ thuật sơn ta. Quá trình pha chế, vẽ nhiều lớp sơn, kết hợp với kỹ thuật mài đã tạo ra thành công tranh sơn mài độc đáo từ sơn son và vỏ trứng.
Năm 1934, tác phẩm đầu tay của Trần Văn Cẩn, “Mẹ tôi,” đã được trưng bày tại triển lãm tại Paris. Một năm sau đó, ông góp mặt với bốn tác phẩm, bao gồm “Em gái tôi” (sơn dầu), “Cha con” (lụa), “Đi làm đồng” và “Cảnh bờ sông” (khắc gỗ màu), tại triển lãm đầu tiên của Hội Khuyến khích Kỹ thuật và Công nghệ (SADEAL). Ông nhận được giải ngoại hạng và được chọn làm thành viên Ban giám khảo.
Năm 1936, tác phẩm tốt nghiệp “Lều chõng” của ông nhận được đánh giá cao. Mặc dù chính quyền thuộc địa đánh giá cao ông, ông từ chối bổ nhiệm công việc để tập trung vào việc trải nghiệm và thử sức sáng tác trên nhiều chất liệu khác nhau.
Cùng với Tô Ngọc Vân, Lê Văn Đệ, Lương Xuân Nhị, và các thành viên khác, Trần Văn Cẩn là một trong những người sáng lập nhóm FARTA. Nhóm này, đầy tinh thần dân tộc tại Hà Nội, có mong muốn sáng tạo tự do trong nghệ thuật.
Từ năm 1938 đến 1942, nhóm này tổ chức hai cuộc triển lãm tranh, tạo nên tiếng vang lớn. Trong đó, hai tác phẩm đầu tiên tham gia phòng tranh, “Em Thúy” (sơn dầu) và “Gội đầu” (khắc gỗ), đều đoạt giải thưởng.
Góp phần khai sinh ra nền nghệ thuật xã hội chủ nghĩa và dân tộc
Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Trần Văn Cẩn tích cực tham gia hoạt động trong Hội Văn hóa Cứu quốc, nơi ông đóng góp sức mình vào việc vẽ tranh cổ động, thể hiện lòng trung thành và sự ủng hộ mạnh mẽ đối với phong trào đấu tranh giành độc lập. Các tác phẩm tranh cổ động của ông trong giai đoạn này bao gồm những tuyệt phẩm như “Cứu nông dân,” “Trừ giặc đói,” “Phá xiềng,” và “Bản đồ Việt Nam không thể chia cắt.”
Sau Cách mạng Tháng Tám, vào tháng 9/1945, Trần Văn Cẩn cùng với nhiều họa sĩ khác đã sáng tác hàng chục bức tranh cổ động được trưng bày xung quanh hồ Hoàn Kiếm. Trong số đó, bức tranh “Nước Việt Nam của người Việt Nam,” do ông sáng tác, đã được đặc biệt căng lên tòa nhà của Địa ốc ngân hàng, nơi mà ngày nay là trụ sở của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.
Năm 1946, bức tranh lụa “Xuống đồng” của Trần Văn Cẩn đã đoạt giải nhất trong Triển lãm Mỹ thuật Quốc gia lần đầu tiên được tổ chức dưới chế độ mới tại Hà Nội. Tác phẩm này cũng đã được Hội Văn hóa Cứu quốc mua lại, cùng với bức “Bác Hồ làm việc ở Bắc bộ phủ” của Tô Ngọc Vân và bức “Chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh” của Nguyễn Đỗ Cung.
Người hoạ sĩ “có duyên” với chức vị
Trần Văn Cẩn là một hoạ sĩ xuất sắc, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nghệ thuật nước nhà.
Tháng 7/1948, tại Đại hội Văn nghệ toàn quốc, ông được chọn làm thành viên Ban thường vụ Hội Văn nghệ Việt Nam, điều này chứng minh sự công lao và đóng góp của ông vào cộng đồng nghệ sĩ.
Tháng 6/1954, Trần Văn Cẩn thay thế Tô Ngọc Vân (vừa qua đời) để giữ chức Hiệu trưởng trường Mỹ thuật và nắm giữ vị trí này trong suốt 15 năm, từ 1954 đến 1969.
Ông cũng đảm nhiệm vai trò quan trọng trong lãnh đạo tổ chức nghệ thuật, trở thành Tổng thư ký Hội mỹ thuật Việt Nam trong kỳ nhiệm từ 1958 đến 1983, sau đó là Chủ tịch hội nghệ sĩ tạo hình Việt Nam trong nhiệm kỳ thứ hai từ 1983 đến 1989.
Từ năm 1978, ông trở thành Cộng tác viên của Viện hàn lâm nghệ thuật Cộng hòa Dân chủ Đức và tích cực hoạt động trong lĩnh vực này trong thời gian dài.
Trần Văn Cẩn ra đi vào năm 1994 tại Hà Nội, để lại một sự nghiệp sáng tạo kéo dài hơn 60 năm, với hàng trăm bức tranh. Ông còn là nguồn động viên và món quà cuối cùng cho vợ, cũng là nghệ sĩ điêu khắc Trần Thị Hồng.
3. Phong cách của họa sĩ Trần Văn Cẩn
Bút pháp hội hoạ của Trần Văn Cẩn không chỉ mang đậm dấu ấn cá nhân mà còn tỏa sáng với sự hiện đại và mới mẻ, kết hợp hài hòa với tính liên tưởng phong phú. Đồng thời, tác phẩm của ông vẫn giữ được một sắc vị dân gian đặc trưng và bản sắc tinh tế của dân tộc Việt Nam. Những tác phẩm chân thật và nhẹ nhàng của ông không bao giờ cường điệu, mà thay vào đó là sự tinh tế và sự chân thành. Chúng là kết quả của một hành trình nghệ thuật không chỉ đầy gian nan mà còn đầy hứng khởi.
Trong quá trình sáng tạo, Trần Văn Cẩn không ngừng tìm kiếm và khám phá, kết hợp nghệ thuật hàn lân của Phương Tây với bản sắc dân tộc. Ông hòa mình vào nghiên cứu sâu rộng về tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống, cũng như những tác phẩm điêu khắc dân gian. Sự đa dạng và phong phú của nền nghệ thuật dân gian đã trở thành nguồn cảm hứng không ngừng cho ông, thể hiện rõ trong tác phẩm của mình.
4. Tác phẩm tiêu biểu của họa sĩ Trần Văn Cẩn
Họa sĩ Trần Văn Cẩn để lại một gia tài đồ sộ cho nền hội hoạ Việt Nam, và tác phẩm của ông được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, cũng như được nhiều cá nhân và tổ chức quốc tế sưu tầm và trân trọng.
Nhìn chung, tác phẩm tiêu biểu của Trần Văn Cẩn mang đậm chất cá nhân và đi theo những giai đoạn khác nhau trong cuộc đời ông. Các tác phẩm nổi bật bao gồm:
- Tranh sơn dầu “Em Thuý” (1944): Được coi là đỉnh cao của nghệ thuật Trần Văn Cẩn và là một trong những kiệt tác của hội hoạ Việt Nam.
- Tranh khắc gỗ “Gội đầu”: Đưa nghệ thuật khắc gỗ dân tộc lên một tầm cao mới, là một trong những đóng góp quan trọng của ông.
- Tranh lụa “Xuống đồng”: Được xem là một bản hoà tấu độc đáo của màu sắc và chất liệu trong tranh lụa Việt Nam.
- Tranh lụa “Con đọc bầm nghe” (1954) và “Lò đúc lưỡi cày” (1955): Thể hiện tinh thần mạnh mẽ, cá tính, và niềm vui cuộc sống trong giai đoạn kháng chiến khó khăn.
- Tranh sơn dầu “Mùa thu đan len” và tranh sơn mài “Tát nước đồng chiêm”: Xuất sắc trong việc sử dụng chất liệu và sáng tạo nghệ thuật.
Không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật xuất sắc, họa sĩ Trần Văn Cẩn còn góp phần quan trọng trong việc chỉnh sửa và hoàn thiện mẫu quốc huy của Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Các tác phẩm khác như “Nữ dân quân miền biển” (sơn dầu 1960), “Thằng cu đất mỏ” (sơn mài 1962) cũng đều là những đóng góp vô cùng quý báu không thể đo đếm hết giá trị.
Lời kết:
Trần Văn Cẩn là danh họa xuất sắc, là cây đại thụ của làng Mỹ thuật Việt Nam. Ông đã dành trọn cuộc đời của mình để cống hiến, sáng tạo và tận tụy theo đuổi nghệ thuật. Sự nghiêm túc và đam mê của ông không chỉ là nguồn động viên cho bản thân mình mà còn là nguồn động lực mạnh mẽ để làm phong phú thêm nền hội hoạ Việt Nam.
Những cống hiến của Trần Văn Cẩn đã để lại dấu ấn sâu sắc và ông được tặng nhiều huân chương cao quý, trong đó có Huân chương Lao động hạng nhất. Điều đặc biệt đáng chú ý là, sau hai năm kể từ ngày ông qua đời vào năm 1996, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I về văn học nghệ thuật.
Hành trình nghệ thuật của Trần Văn Cẩn không chỉ là một chặng đường cá nhân mà còn là nguồn động viên và gương sáng chói cho thế hệ trẻ nghệ sĩ ngày nay. Ông để lại một di sản vững chắc, là nguồn cảm hứng không ngừng, làm cho tên tuổi của ông trở thành biểu tượng vĩ đại trong lịch sử và văn hóa nghệ thuật Việt Nam.
