Thơ thất ngôn bát cú đường luật: Khái niệm và đặc điểm

Trong kho tàng thơ ca, các thể thơ thực sự mang tính đa dạng, đặc biệt là thể thơ trung đại, mà có sự ảnh hưởng mạnh mẽ từ truyền thống thơ ca Trung Quốc. Xuất phát từ thời đại Đường, thể thơ thất ngôn bát cú đường luật đã nhanh chóng được đưa vào Việt Nam, trở thành một phần quen thuộc và không thể thiếu trong lĩnh vực sáng tác của các nhà thơ Việt Nam. Để tìm hiểu chi tiết hơn về khái niệm và đặc điểm của thể thơ thất ngôn bát cú đường luật, mời bạn cùng VanHoc.net tham khảo ngay bài viết này nhé!

1. Khái niệm thơ thất ngôn bát cú đường luật

Thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật được xác định bởi cấu trúc gồm 8 câu, mỗi câu chứa 7 chữ, tổng cộng 56 chữ trong một bài thơ. Bài thơ này được chia thành 4 phần chính: Đề, Thực, Luận, Kết. Chi tiết như sau:

• Phần đề: Gồm 2 câu đầu. Câu 1, hay phá đề, đóng vai trò mở bài, trong khi câu 2, thừa đề, tiếp nối với câu 1 để thể hiện đầu đề của bài thơ.
• Phần thực: Bao gồm câu 3 và câu 4, những câu này có nhiệm vụ giải thích nội dung hay ý nghĩa của đầu bài thơ.
• Phần luận: Gồm câu 5 và câu 6, được sử dụng để diễn đạt cảm xúc và ý kiến của tác giả, thường bao gồm các đánh giá, khen ngợi hoặc so sánh.
• Phần kết: Còn lại 2 câu cuối, có nhiệm vụ đặt ra những điểm nhấn cuối cùng, kết luận hay góp phần làm cho bài thơ trở nên hoàn chỉnh.

2. Nguồn gốc thơ thất ngôn bát cú đường luật

Thể thơ Thất ngôn bát cú, xuất phát từ Trung Quốc, đã trở thành một cổ thi phổ biến, đặc biệt phát triển vào thời nhà Đường và được nhập khẩu vào Việt Nam từ thời kỳ Bắc thuộc. Ban đầu, với quy định chặt chẽ về số câu, số chữ và các nguyên tắc về vần, thể thơ này chủ yếu được ưa chuộng trong giới quý tộc.

Cùng với đó, các vua chúa tại cả Trung Quốc và Việt Nam cũng sử dụng thể thơ này trong các cuộc thi cử và tuyển chọn nhân tài. Tuy nhiên, trong giai đoạn phong trào thơ mới tại Việt Nam từ năm 1925, những nhà thơ tài năng đã sáng tạo, giảm bớt sự hạn chế của thể thơ Thất ngôn bát cú trong quá trình sáng tác.

Trong thời kỳ Bắc thuộc, thể thơ này đã được nhập khẩu mạnh mẽ vào Việt Nam và trở thành lựa chọn ưa thích của nhiều nhà thơ. Tuy nhiên, đến thời kỳ của các nhà thơ hiện đại sau năm 1930, đã xuất hiện sự phá vỡ các hình thức cấu trúc vần khá nghiêm ngặt, giải phóng không gian sáng tạo. Mặc dù vậy, thể thơ Thất ngôn bát cú vẫn giữ nguyên bản chất của mình, tạo điều kiện cho tâm hồn lãng mạn bay bổng trong từng câu thơ.

3. Đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú đường luật

Bố cục thơ thất ngôn bát cú luật đường luật

Bố cục của thơ thất ngôn bát cú luật Đường thường được tổ chức theo các cặp câu, đặc biệt là:

• Đề (câu 1, 2): Đây là phần mở đầu, có nhiệm vụ khai thác và bắt đầu phát triển ý của bài thơ.
• Thực (câu 3, 4): Phần này triển khai ý của đề tài, mô tả chi tiết về tình cảnh, sự việc, làm cho nội dung trở nên sống động và sinh động.
• Luận (câu 5, 6): Các câu trong phần này thường mở rộng, phát triển ý nghĩa có sẵn hoặc đi sâu vào tâm trạng, cảm xúc, làm cho bài thơ trở nên sâu sắc hơn.
• Kết (câu 7, 8): Phần này thường được dành để thâu tóm ý nghĩa của toàn bài, kết luận ý và tạo điểm nhấn cuối cùng.

Tuy nhiên, bố cục của thơ thất ngôn bát cú luật Đường cũng có thể được tổ chức theo những cách khác nhau, ví dụ như bốn câu đầu kết hợp với bốn câu cuối, hoặc sáu câu đầu kết hợp với hai câu cuối, tùy thuộc vào sự sáng tạo và ý tưởng của người sáng tác.

Luật thơ thất ngôn bát cú luật đường luật

Về quy luật về thanh bằng và thanh trắc trong thể thơ, thanh bằng bao gồm các chữ có dấu huyền và dấu thanh ngang, trong khi thanh trắc là những chữ có các dấu thanh khác.

Sắp xếp các thanh bằng và thanh trắc thường theo kiểu “Nhất, tam, ngũ bất luận. Nhị, tứ, lục phân minh” và xen kẽ nhau. Nghĩa là, nếu từ có thanh thứ 2 là thanh bằng, thì thanh thứ 4 sẽ là thanh trắc, thanh thứ 6 sẽ là thanh bằng, và như vậy. Ngược lại, nếu thanh thứ 2 là thanh trắc, thì thanh thứ 4 sẽ là thanh bằng, thanh thứ 6 là thanh trắc, và tiếp tục xen kẽ như vậy. Điều này tạo nên sự đối xứng và cân đối trong âm nhạc của thơ.

Chẳng hạn, trong một câu thơ, nếu câu đầu tiên có sự sắp xếp là 2 = bằng, 4 = trắc, 6 = bằng, thì câu kế tiếp sẽ là 2 = trắc, 4 = bằng, 6 = trắc và tiếp tục theo chuỗi đó. Điều này giúp tạo nên một âm nhạc đặc trưng và sự biến đổi trong thể thơ.

“Canh khuya văng vẳng trống canh dồn”

Thanh:B…………. T………. B……….

“Trơ cái hồng nhan với nước non. ”

Thanh: T……. . B………. T………. .

(Tự tình 2- Hồ Xuân Hương).

Liên quan đến quy tắc chung của thơ, thể thơ thất ngôn bát cú thường tuân theo hai phong cách phổ biến:

• Thất ngôn bát cú theo đường luật: Tuân theo các quy luật nghiêm túc về Luật, Niêm, và Vần, và thường có một cấu trúc rõ ràng trong bài thơ. Đây là cách tiếp cận có sự chặt chẽ và kiểm soát, tạo nên sự đồng nhất và tính hài hòa trong từng câu thơ.
• Thất ngôn bát cú theo Cổ phong: Không tuân theo quy luật rõ ràng, có thể sử dụng một vần (độc vận) hoặc nhiều vần (liên vận), nhưng vẫn cần phải tuân thủ quy luật âm thanh và duy trì một nhịp bằng trắc xen kẽ để tạo ra sự thuận lợi trong việc đọc. Phong cách này mang lại sự linh hoạt và sáng tạo.
• Thất ngôn bát cú theo Hàn luật: Là một cách tiếp cận đặc biệt, thường xuất hiện trong thơ chữ Nôm. Các bài thơ thất ngôn bát cú theo Hàn luật có thể chứa các đặc điểm riêng biệt của văn hóa Việt Nam, mang đến sự độc đáo và phong cách đặc trưng của thể loại này.

Mỗi cách tiếp cận đều có những đặc điểm và ưu điểm riêng, tạo ra sự đa dạng trong sáng tác và biểu hiện nghệ thuật của thể thơ thất ngôn bát cú. Ví dụ như bài thơ tự tình hai của Hồ Xuân Hương thì chúng ta thấy được những cách gieo vần của nó:

“Canh khuya văng vẳng trống canh dồn,

Trơ cái hồng nhan với nước non.

Chén rượu hương đưa, say lại tỉnh,

Vừng trăng bóng xế, khuyết chưa tròn.

Xuyên ngang mặt đất, rêu từng đám,

đâm toạc chân mây, đá mấy hòn.

Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại,

Mảnh tình san sẻ tí con con. ”

Ở đây ta thấy chữ dồn hiệp chữ “non”, “tròn”, “hòn”, “con”. Như vậy ta thấy được đối với một bài thơ viết theo thể thơ thất ngôn bát cú thường được gieo vần ở vần chân.

Gieo vần trong thơ thất ngôn bát cú đường luật

Về khía cạnh về vần, đó là một thành phần không thể thiếu trong việc sáng tác thơ, và một trong những nguyên tắc cơ bản là sự kỹ thuật trong việc phối vần. Khác biệt với nhiều thể loại thơ khác, thơ thất ngôn bát cú chủ yếu tập trung vào cách gieo vần. Trong thể thơ này, vần chân thường được đặt ở cuối câu thứ nhất và ở các câu thơ chẵn (câu thứ 2, 4, 6, 8).

Để tạo nên một âm nhạc độc đáo cho bài thơ, việc duy trì nhịp thơ là không thể thiếu, đó là một yếu tố quan trọng để tạo ra một tác phẩm thơ hoàn chỉnh. Trong thể thơ thất ngôn bát cú, cách ngắt nhịp theo tỷ lệ 4 – 3 hoặc 3 – 4 là phổ biến và được sử dụng rộng rãi nhất.

Nhịp và đối trong thơ thất ngôn bát cú đường luật

• Nhịp: Trong thể thơ thất ngôn bát cú, cách ngắt nhịp thường theo tỷ lệ 2/2/3 hoặc 4/3. Điều này tạo ra một nhịp điệu đặc trưng, giúp bài thơ có sự linh hoạt và hài hòa âm nhạc.
• Đối: Một yếu tố quan trọng trong thể thơ này là cách đặt câu sóng đôi sao cho ý nghĩa và chữ vựng trong hai câu đó cân xứng với nhau. Thơ thất ngôn bát cú theo luật Đường đặt quy tắc rõ ràng về việc đối câu, đặc biệt là câu thứ ba với câu thứ tư, và câu thứ năm với câu thứ sáu. Sự cân xứng này làm nổi bật tính hài hòa và thẩm mỹ trong bài thơ.

Dù thể thơ thất ngôn bát cú có những hạn chế về cấu trúc luật bằng trắc nghiêm ngặt và có sự hạn chế về niêm luật chặt chẽ, nhưng nó vẫn giữ vững vị thế là một trong những thể thơ phổ biến, thu hút nhiều nhà thơ sáng tác và đóng vai trò quan trọng trong sân khấu thơ Việt Nam.

KẾT LUẬN:

Thể thơ thất ngôn bát cú được coi là lựa chọn lý tưởng cho việc nhà thơ thể hiện những cảm xúc sâu sắc, tình cảm da diết và mãnh liệt của mình. Đồng thời, nó cũng làm tăng thêm vẻ đẹp bình dị của thể thơ. Những nhà thơ, muốn truyền đạt tình cảm và cảm xúc của mình, đã quyết định bước qua sự nghiêm túc và gò bó của cấu trúc vần thông thường, sử dụng nguồn cảm hứng mênh mông và vô tận của mình. Do đó, thể thơ thất ngôn bát cú không chỉ là một phương tiện sáng tạo, mà còn là một trang giấy thơm tho cho các nhà thơ, nơi họ có thể ghi chép những tác phẩm nghệ thuật quý giá của mình.

Hy vọng với những chia sẻ của VanHoc.net sẽ giúp bạn hiểu chi tiết hơn về thể thơ thất ngôn bát cú đường luật. Mong rằng những bài viết sau sẽ nhận được sự quan tâm từ bạn nhé!

Xem thêm:

=>> Ca dao là gì? Đặc trưng và phân loại ca dao Việt Nam

=>> Nhan đề là gì? Vai trò nhan đề trong tác phẩm văn chương

=>> Văn học là gì? Đặc trưng cơ bản của văn học là gì?