Thạch Lam nổi tiếng là nhà văn có những tác phẩm hay đến rung động lòng người. Ông chuyên viết thể lại truyện ngắn, tuy những mẩu truyện ấy vô cùng đơn giản nhưng lại khiến người ta không khỏi ngậm ngùi thương xót cho số phận bất hạnh của người dân nghèo. Nổi bật trong sự nghiệp sáng tác chúng ta không thể nào không nhắc đến tác phẩm “Nhà mẹ Lê”
Cảm nhận về truyện ngắn Nhà mẹ Lê
Nhà mẹ Lê kể về gia đình một người mẹ tên Lê với hoàn cảnh rất éo le, người mẹ ấy phải tần tảo sớm hôm để kiếm tiền nuôi đàn con của mình. Tác phẩm giúp chúng ta hiểu được sự thiêng liêng của tình mẫu tử.
Đầu truyện nhà mẹ Lê hiện lên với hoàn cảnh vô cùng khó khăn. “Nhà mẹ Lê là một gia đình một người mẹ với mười một người con. Bác Lê là một người đàn bà nhà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay răn reo như một quả trám khô. Khi bác mới đến phố, ai ai cũng chú ý đến đám con của bác: mười một đứa, mà đứa nhớn mới có mười bảy tuổi! Đứa bé nhất hãy còn bế trên tay.” Nhà đông con, vậy mà chừng ấy con người phải chen chúc trong một khoảnh rộng độ bằng hai chiếc chiếu, có mỗi một chiếc giường nan đã gãy nát. Mùa đông khi trời rét mẹ Lê phải rải ổ rơm đầy nhà, tất cả các con cùng mẹ nằm ngủ trên đó. Thạch Lam miêu tả ổ rơm mẹ con nằm lên không khác gì “ổ chó” cách miêu tả vô cùng chân thật, đủ để người đọc hình dung được sự khó khăn của người mẹ này.
Mẹ Lê không giống như những người phụ nữ khác, mẹ chẳng còn thời gian để nghĩ đến cái đẹp hay chăm chút cho bản thân mình nữa. Mẹ phải gồng gánh trên vai trách nhiệm nuôi đàn con của mình khôn lớn, bà làm gì còn thời gian để nghĩ đến những thứ khác. Nghĩ mà thương xót cho số phận của mẹ Lê, làm quần quật để kiếm tiền nuôi một đàn con thơ. Sự hy sinh của mẹ thật cao cả.
Hoàn cảnh gia đình đông con, nghèo khó vậy nên sáng nào mẹ Lê cũng phải dậy từ rất sớm, dù thời tiết có nắng gắt hay lạnh đến cắt da cắt thịt thì mẹ Lê vẫn không từ bỏ. Mẹ dậy để đi làm mướn cho những người có ruộng trong làng. Những ngày có người mướn mẹ vui lắm, mặc dù có vất vả nhưng chỉ cần nghĩ đến đàn con thơ ở nhà mẹ lại có động lực làm rất lớn để nuôi con.
“Những đêm sáng trăng mùa hạ, cả phố bắc chõng ngoài đường, vì trong nhà nào cũng nóng như một cái lò, và hàng vạn con muỗi vo ve.” Mọi người ngồi nói chuyện với nhau rất vui vẻ, họ lúc ấy chỉ biết rằng giây phút hiện tại thật sự khiến mọi người đều hạnh phúc mà quên mất cái nghèo vẫn đang đeo bám lấy họ mỗi ngày. Rồi tiếng hát lanh lảnh của bác Đối gái, đã đem hết tiền buổi xe kiếm được của chồng vào hiệu Khách mua một cân táo tàu rồi nằm võng vừa nhau, vừa hát. Khung cảnh ấy, thật bình yên biết bao, những người nông dân nghèo họ biết cuộc sống ngày mai, tương lai của mình còn chưa biết đi về đâu, liệu một ngày nào đó mình có đói rét hay không? Họ chỉ biết họ muốn tận hưởng giây phút vui vẻ của ngay lúc này thôi. Có lẽ hạnh phúc chỉ đơn giản như vậy.
Đến mùa đông khi cánh đánh lúa đã được gặt, lúc này không ai còn thuê mẹ Lê đi làm mướn nữa. Trước cái lạnh cắt da cắt thịt ấy mẹ Lê đành bất lực nhìn đàn con nheo nhóc ở nhà đói rét. Tuy vậy, các con của mẹ Lê hiểu được hoàn cảnh gia đình nên từ sáng sớm thằng Ba ra cánh đồng kiếm con cua, con ốc, hay sau mùa gặt, đi mót những bông lúa còn sót lại trong khe ruộng.
Mùa đông đến không ai thuê mẹ Lê, khi thấy các con phải chịu đói liên tục qua ngày. Mẹ Lê thấy đứa nào đứa nấy đều ốm đi. Trong một lần đi xin ăn, mẹ Lê bị người ta thả chó ra cắn cho đến chết. “Người trong phố chợ gom góp nhau mua cho bác một cỗ ván mọt, rồi đưa giúp bác ra cánh đồng, chôn vào bãi tha ma nhỏ ở đầu làng.”
Những ngày sau đó người ta thấy mấy đứa con của mẹ Lê ngồi ở vỉa hè. Thằng Tý hiểu chuyện dỗ thằng Hy đang khóc và nói rằng mẹ đang đi chợ, một lát nữa sẽ về. Nhưng ai nấy đều hiểu rằng mẹ Lê đã đi xa, sẽ không trở về với đàn con thơ nữa. Người ở lại thật đáng thương, cái nghèo, cái đói khiến con người ta đi vào đường cùng, chẳng biết cái nghèo còn đeo bám họ đến khi nào.
Không ngẫu nhiên mà Thạch Lam xây dựng nên hình tượng mẹ Lê lam lũ vất vả như thế, mà ông mượn hình ảnh mẹ Lê để nói lên cái nghèo khổ trong xã hội ngày trước. Người phụ nữ dùng một đời của mình để nuôi con. Hiện thực thì luôn tàn khốc hơn so với những gì chúng ta tưởng tượng, cuộc sống không phải lúc nào cũng “yêu thương” con người. Trong hoàn cảnh khó khăn ấy mẹ Lê vẫn không ngừng đi làm để nuôi đàn con thơ, chỉ có một điều tiếc nuối đó là mẹ Lê qua đời, để lại một đàn con thơ, ai nấy đều xót thương cho số phận của người nghèo. Thế nên người ta có câu “Nghèo hay xui lắm” cũng chẳng sai, rồi những đứa con thơ của mẹ Lê phải biết làm sao, chúng biết dựa vào ai khi mẹ đã đi xa không trở lại nữa.
Trích đoạn hay trong Nhà mẹ Lê
Mấy năm sau, sự kiếm ăn ngày một thêm khó khăn. Buổi chợ họp không đông đúc như trước và vãn sớm. Những tiếng nói chuyện trong sương lúc mờ sáng của các người hàng sáo gánh gạo trên đê để đem xuống huyện bán, người ta không nghe thấy nữa. Cái đói kém đến chen lấn trong phố chợ. Bác Hiền ngày nào cũng gánh hàng đi rồi lại gánh hàng về. Còn thường thấy bác Đối kéo cái xe không, đi lảng vảng trong huyện và vợ bác cũng không hay nằm võng hát trống quân nữa. Bác Lê trong lúc ấy đi khắp các nhà trong làng xin làm mướn, nhưng các nhà có ruộng không ai mướn. Bác có làm không công, người ta cũng chỉ cho nửa bát gạo, đùm bọc về không đủ cho ba đứa con ăn. Những ngày nhịn đói dần dần liên tiếp nhau luôn. Bác Lê thấy đàn con ngày một gầy gòm, buổi chiều bác mệt nhọc chán nản trở vềm hỏi thằng cả xem nó đánh được ít cá nào không, thì nó buồn rầu khẽ lắc đầu, trả lời rằng các hồ ao người ta đã cấm không cho nó thả lờ nữa.
Mùa rét năm ấy đến, giá lạnh và mưa gió lầy lội. Đàn con bác Lê ôm chặt lấy nhau rét run trong căn nhà ẩm ướt và tối tăm vì đèn đóm không có nữa. Mấy gia đình ở phố chợ đều đói rét, khổ sở. Nhưng mỗi nhà đều lặng lẽ, âm thầm mà chịu khổ một mình, không than thở với hàng xóm láng giềng, bởi vì ai nấy đều biết cũng nghèo khốn như nhau.