Trường phái trừu tượng: Khái niệm, nguồn gốc và đặc điểm

Trường phái hội họa trừu tượng là một dòng nghệ thuật độc đáo, hoạt động ngược lại với các quy tắc và niềm tin của nghệ thuật truyền thống. Đây là một loại nghệ thuật phi vật thể. Trong đó, các tác phẩm không tái hiện trực tiếp những đối tượng có thể được tìm thấy trong thế giới thực.

Khi nói về nghệ thuật hội họa theo trường phái trừu tượng, thường được nhắc đến là những bức tranh truyền tải cảm xúc, tâm hồn hơn là việc mô phỏng thế giới tự nhiên. Để tìm hiểu chi tiết hơn về trường phái trừu tượng, mời bạn cùng VanHoc.net tham khảo ngay bài viết này nhé!

1. Trường phái trừu tượng là gì?

Trong tiếng Pháp, “trừu tượng” được dịch là “abstrait”, trong tiếng Anh là “abstract”. Ngoài ra, còn một thuật ngữ khác để mô tả nghệ thuật trừu tượng là “art non-figuratif” trong tiếng Pháp và “nonfigurative art” trong tiếng Anh, ý nghĩa là “nghệ thuật phi hình thể”, phản ánh sự đối lập với “art figuratif/figurative art”, tức là “nghệ thuật có hình thể”.

Trong những năm đầu của thế kỷ 20, trào lưu trường phái trừu tượng đã trở thành một phong trào nghệ thuật chiếm ưu thế trên toàn cầu. Đây là phong cách hoàn toàn đối lập với quan niệm truyền thống rằng nghệ thuật là việc mô phỏng thế giới tự nhiên. Điều này làm rõ vì sao các tác phẩm thuộc trường phái trừu tượng không tái hiện bất kỳ đối tượng hay vật thể nào có thể tìm thấy trong thế giới bên ngoài.

Với tranh trừu tượng, nội dung của bức tranh được thể hiện một cách tự do, sáng tạo dựa trên cảm nhận và tư duy riêng biệt của từng họa sĩ, thông qua việc kết hợp độc đáo giữa các hình khối, đường nét và màu sắc.

Nghệ thuật trừu tượng có thể được coi là sự di chuyển từ việc mô phỏng sang việc thể hiện cảm xúc một cách thuần khiết. Đây cũng là giọng điệu của những cá tính riêng biệt, thuộc về thế giới tiềm thức với vô vàn màu sắc. Thông qua đó, những họa sĩ trừu tượng có thể tự do sáng tạo, cho phép họ thể hiện sự nhạy cảm sâu sắc với trạng thái tinh thần của mình.

2. Nguồn gốc của tranh trường phái trừu tượng

Đầu tiên, cần đề cập đến hai trường phái nghệ thuật của thế kỷ 19. Đó là Dã thú và Ấn tượng, chúng được đánh giá cao vì việc sử dụng tự do của cọ và màu sắc. Tiếp theo, chúng ta không thể không nhắc đến trường phái Lập thể. Âm thanh quen thuộc, đúng không? Trường phái này đã đóng góp không ít. Điều quan trọng ở đây là lần đầu tiên, hình ảnh của thế giới “thực” không chỉ đơn giản là việc sao chép, mà được hiểu qua góc nhìn đa dạng của nghệ sĩ, được phân tách và sắp xếp lại theo một trật tự mới.

Có thể nói, sự phát triển trong lĩnh vực khoa học cũng có phần ảnh hưởng đến tư duy nghệ thuật hiện đại. Các lý thuyết như thuyết tương đối và vật lý lượng tử đã gợi mở những nghi vấn về thế giới chúng ta sống trong đó, nghệ thuật trừu tượng xuất hiện như một cách để khẳng định lại những ý tưởng này.

Tuy nhiên, cuối cùng, con người chỉ có thể hiểu và cảm nhận thế giới thông qua năm giác quan và tư duy của mình. Tất nhiên, những khả năng này chỉ có hạn. Việc không thể nhìn thấy, ngửi, nghe, sờ, nếm, không tự nhiên khiến những thứ đó bị coi là không tồn tại. Thêm vào đó, khả năng xử lý thông tin trong não bộ của từng người là khác nhau. Vì vậy, thế giới thực tế dường như không giống nhau và càng không tương đồng với thế giới mà mỗi người hiểu.

Khi ta cố gắng hiểu về một cá nhân, chúng ta chỉ có thể dựa trên những bộ cảm nhận, quyết định dựa trên thông tin có hạn và kinh nghiệm của mình. Nếu chúng ta chỉ tiếp cận qua “thực tế”, chúng ta chỉ có thể khám phá và hiểu rõ một vài loại người. Vậy tại sao không tự do khỏi khao khát tìm kiếm một thế giới khách quan tuyệt đối? Thay vào đó, chúng ta có thể chấp nhận và khai thác một thế giới tiềm ẩn bên trong, liên kết với bản thân và xung quanh. Từ đó, nghệ thuật trừu tượng ra đời, cho phép con người nhìn thấy những điều mà họ không thể nhìn thấy bằng mắt thường.

Người mở đầu cho trường phái này là Wassily Kandinsky, với bức tranh đầu tiên hoàn thành vào năm 1910. Ngoài ra, còn nhiều nghệ sĩ hàng đầu trong phong trào này không thể không kể đến như Piet Mondrian, Kasimir Malevitch, Auguste Herbin, Franz Kline, Hans Hartung, Robert Motherwell, Frantisek Kupka, Jackson Pollock.

3. Hai xu hướng tồn tại song song trong trường phái trừu tượng

Trừu tượng hình học

Đây là một dạng nghệ thuật trừu tượng tập trung vào việc sử dụng các hình dạng hình học và màu sắc để truyền đạt cảm xúc một cách trực tiếp hơn. Mặc dù thể loại này đã trở nên phổ biến vào đầu thế kỷ XX nhờ sự tiên phong của các nghệ sĩ, nhưng các mẫu mã tương tự đã xuất hiện trong nghệ thuật và trang trí từ thời cổ đại. Với tinh thần trừu tượng hình học, nhiều phong cách nổi bật đã nổi lên trong giai đoạn này như chủ nghĩa xây dựng (constructivism), chủ nghĩa tối thượng (suprematism), De Stijl, và chủ nghĩa tia sáng (rayonism).

Tranh trừu tượng trữ tình

Khác với tranh trừu tượng hình học, tranh trừu tượng trữ tình khắc họa thế giới “thấy” và sử dụng các hình khối rõ ràng. Trong tranh trừu tượng trữ tình, mỗi nghệ sĩ sẽ tạo ra cho mình một ngôn ngữ riêng. Điều này dẫn đến việc thể hiện tính cách và cảm xúc của họ mà không bị ràng buộc bởi bất kỳ quy tắc hay lý thuyết nào. Do đó, các tác phẩm tranh trừu tượng trữ tình thường mang lại cảm giác tự do và “bay bổng” hơn.

5. Quy luật của tranh trường phái trừu tượng

Nếu bạn dành thời gian để xem nhiều tác phẩm trừu tượng, bạn sẽ nhận ra rằng mọi thứ đều có thể được chấp nhận trong trường phái nghệ thuật này, không có bất kỳ quy tắc cứng nhắc nào. Người ta sử dụng đường nét, hình dạng, màu sắc, cấu trúc, gam màu, sự di chuyển, nhịp điệu, sự lặp lại, cân bằng, sự thay đổi, tỷ lệ, và sự tương phản… Vật liệu sử dụng cũng vô cùng đa dạng: cát, đất, vải, kim loại, khoáng chất, vật liệu hữu cơ, vật liệu thực vật… để tạo ra biểu hiện một cách hiệu quả nhất có thể.

Trước đó, tôi đã đọc một nơi nào đó nói rằng các tác phẩm trừu tượng được tạo ra từ tiềm thức, 85% của chúng được hình thành bởi thói quen, cảm xúc ngẫu nhiên của người nghệ sĩ… Vì thế, nghệ thuật trừu tượng có thể là bất cứ điều gì. Trong video dưới đây, tác phẩm không được tạo ra từ những gì người nghệ sĩ nhìn thấy mà là từ những gì ông nghe thấy.

6. Tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu thuộc trường phái trừu tượng

Jackson Pollock’s  Number 1A (1948)

Vào năm 1947, Jackson Pollock khám phá một phương pháp vẽ tranh mới. Phương thức này liên quan đến việc rót và nhỏ giọt sơn trực tiếp lên một tấm canvas chưa được căng trên khung gỗ, đặt trên sàn của atelier của ông. Phong cách này được gọi là phương pháp “nhỏ giọt”. Việc vẽ tranh theo phong cách nhỏ giọt cho phép Pollock làm việc với sự tự do, sự ngẫu hứng, chuyển động và cảm nhận. Trong bức tranh “Số 1A” của mình, Pollock đã thêm dấu vết của bàn tay vào phần trên bên phải của bức tranh như một loại chữ ký.

Ông rời xa việc sử dụng sơn dầu truyền thống của các họa sĩ và thay vào đó sử dụng sơn men thương mại cho các tác phẩm vẽ nhỏ giọt của mình. Nhờ tính linh hoạt của loại sơn này, ông có thể trực tiếp tái hiện các chuyển động của cơ thể mình trên bức tranh. Pollock quyết định không đặt những tiêu đề gợi liên tưởng đến tác phẩm của mình nữa, thay vào đó ông bắt đầu gán số thứ tự cho chúng. Ông tin rằng con số không mang theo bất kỳ ý nghĩa cụ thể nào, nhưng lại cho phép người xem trải nghiệm sự thuần túy của tác phẩm một cách tự nhiên.

Bức tranh tường Seagram của Mark Rothko (1958-1960)

Vào năm 1958, Mark Rothko nhận được một dự án để tạo ra một chuỗi tranh trang trí tường cho phòng ăn tại Nhà hàng Four Seasons, trong Tòa nhà Seagram ở New York. Trải qua hai năm không ngừng, ông dành thời gian để tạo ra một loạt các bức tranh có sắc màu sâu lắng, sử dụng các gam màu đỏ đậm, hạt dẻ và màu đen, được biết đến với tên gọi “Bức tranh tường Seagram”.

Cuối cùng, sau khi hoàn thành nhiệm vụ, ông quyết định tặng hầu hết các tác phẩm cho Phòng trưng bày Tate ở London. Các bức tranh tường Seagram không chỉ thể hiện lòng khao khát của các họa sĩ với mảng màu sắc, mà còn chứa đựng sức mạnh tinh thần phi thường và truyền tải mạnh mẽ các trải nghiệm cảm xúc.

Cuộc khai quật của Willem De Kooning  (1950)

Cuộc khai quật của Willem de Kooning là một trong những bức tranh lớn nhất mà ông từng tạo ra đến thời điểm đó, và nó thể hiện rõ nét vẽ biểu cảm đặc trưng cũng như cách ông tổ chức không gian thành các mặt phẳng trượt khác nhau. Nghệ sĩ đã lấy cảm hứng từ hình ảnh của phụ nữ làm việc trên cánh đồng lúa trong bộ phim Tân cổ điển “Riso Amaro” của Giuseppe de Santis vào năm 1949. Sự căng thẳng giữa trừu tượng và hình thức được thể hiện rõ ràng, trong đó các dòng thư pháp dường như xác định các bộ phận giải phẫu. Quá trình sáng tạo sâu sắc của De Kooning bao gồm việc xây dựng bề mặt và cạo lớp sơn của tranh trong nhiều tháng liền cho đến khi ông đạt được kết quả mà ông mong muốn.

Barnett Newman’s Onement (I)  (1948)

Đối với Newman, tác phẩm “Onement (I)” đánh dấu bước tiến quan trọng trong sự phát triển nghệ thuật của ông. Đây là lần đầu tiên nghệ sĩ sử dụng một dải dọc để định hình cấu trúc không gian cho tác phẩm của mình. Dải dọc này, mà sau này Newman bắt đầu gọi là “zip”, trở thành dấu ấn đặc trưng trong tác phẩm của ông. Dải này, dày và không đồng đều, vừa chia cắt vừa kết hợp các yếu tố vẽ. Newman cố gắng tái tạo lại từ đầu, như thể bức tranh chưa từng tồn tại trước đó. Ông coi tác phẩm của mình như các hình thức tư duy và biểu hiện của trải nghiệm đời sống.

Trên đây là những chia sẻ của VanHoc.net về trường phái trừu tượng. Mong rằng qua bài viết này sẽ cung cấp đến bạn những thông tin bổ ích về trường phái nghệ thuật đặc sắc này nhé!